Trà đạo Việt Nam – Biểu tượng của phong cách sống dung dị và vô cùng thân thương

Trà, một loại thức uống tinh tế và tao nhã, đã tồn tại và được trân trọng trên khắp thế giới trong hàng ngàn năm. Trà không chỉ đơn thuần là một thức uống thông thường, mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa sâu sắc và truyền thống lâu đời. Giữa vô vàn các nền văn hóa trà, trà đạo Việt Nam đã góp phần đặc biệt và tạo nên sự riêng biệt trong nền di sản văn hóa của mình.

Nguồn gốc của trà đạo Việt Nam

Trà đạo Việt Nam có nguồn gốc từ Trung Quốc và đã phát triển và có những đặc trưng riêng biệt trong quá trình lịch sử và văn hóa của Việt Nam. Người Việt đã nắm bắt, sáng tạo và phát triển trà đạo theo cách của riêng mình, tạo nên sự đa dạng và độc đáo của trà đạo Việt Nam ngày nay.

Xuất xứ và phát triển ban đầu 

Trà đã được mang vào Việt Nam từ rất lâu, ngay từ thời kỳ Trung Hoa đầu tiên thông qua việc trao đổi văn hóa và thương mại giữa hai quốc gia. Ban đầu, trà đạo Việt Nam thường theo phong cách trà của Trung Quốc. 

Một số đặc điểm của phong cách trà đạo Trung Quốc ảnh hưởng đến phát triển ban đầu tới trà đạo Việt Nam đó là:

• Sử dụng hai loại trà chủ đạo cũng giống trong phong cách trà Trung Quốc đó là trà xanh và trà đen. Trà xanh (Camellia sinensis không trải qua quá trình oxy hóa) và trà đen (Camellia sinensis được oxy hóa).

 

• Pha trà phiên hoặc trà tươi như trà sen, trà xanh tươi. Trà được pha ngay sau khi thu hoạch để tận hưởng hương vị tươi mới của trà.
• Sử dụng chén và ly chuyên dụng trong trà đạo. Chén trà thường là những chiếc chén nhỏ và gốm sứ truyền thống để tạo ra trải nghiệm thưởng trà tinh tế và tăng cường hương thơm của trà. Ly trà có hình dáng và kích thước lớn hơn, thích hợp cho việc thưởng trà nhóm.

Sự ảnh hưởng của Trung Quốc và Nhật Bản

Sự ảnh hưởng của Trung Quốc và Nhật Bản đã đóng góp vào sự phát triển và hình thành các đặc trưng riêng biệt của trà đạo Việt Nam. 

Trung Quốc đã có những ảnh hưởng như thế nào?

• Phương pháp trồng trà: Việt Nam đã nhận được sự ảnh hưởng từ Trung Quốc trong việc trồng trà, như cách chọn giống trà chính xác để phù hợp với khí hậu và đất đai của khu vực. Trà xanh và trà đen đã được đưa vào trồng ở Việt nam dựa trên kinh nghiệm và kiến thức học từ Trung Quốc.
• Phương pháp chăm sóc cây trà: Từ việc bón phân, phun thuốc trừ sâu, đến quy trình tưới nước và cắt tỉa cây, trà đạo Việt Nam đã nắm bắt những kỹ thuật này và phát triển các vùng trồng trà nổi tiếng như Thái Nguyên, Sơn La và Lâm Đồng.

• Cách xử lý sau thu hoạch: Bao gồm phương pháp sấy khô, lăn máy và ươm mầm. Dựa trên đó mà ta đã dần phát triển quy trình chế biến riêng biệt và tạo ra những hương vị, chất lượng trà độc đáo, thơm ngon.

• Cách thưởng trà, cách sử dụng chén trà và ly trà, cùng với các nghi thức và lễ nghi liên quan đến trà đạo: Đã được truyền từ Trung Quốc sang Việt Nam. Chẳng hạn, người thưởng trà thường tuân theo một số bước như ngắm trà, ngửi trà, thưởng trà và nhắm trà.

Nhật Bản đã có những ảnh hưởng như thế nào?

• Kỹ thuật rang trà: Nhật Bản đã đóng góp vào trà đạo Việt Nam thông qua việc giới thiệu phương pháp rang trà và chủ yếu trong sản xuất trà xanh. Phương pháp này có tên là “steaming” (hấp), trong đó lá trà tươi được xử lý bằng cách hấp nhanh để ngăn chặn quá trình oxy hóa. Việt Nam đã áp dụng phương pháp rang trà này để tạo ra các loại trà đen đặc trưng, như trà đen tự nhiên và trà đen rang xay. 

• Những phương pháp pha trà truyền thống: Như pha trà sen và pha trà xanh đã ảnh hưởng đến việc pha trà và cách sử dụng chén, ly trà. Bên cạnh đó là sự tôn trọng sâu sắc đối với thiên nhiên của người Nhật chính là một không gian yên tĩnh và tinh tế để thưởng trà. Phong cách thưởng trà Nhật Bản dường như đã được tiếp thu vào phong cách thưởng trà của Việt Nam.

Sự phát triển và ảnh hưởng trong lịch sử Việt Nam

Trà đạo Việt Nam có nguồn gốc từ thời kỳ cổ đại. Trong các triều đại phong kiến, trà đã trở thành một nét văn hóa đặc sắc, được sử dụng trong các cuộc họp, cúng tế, và cuộc gặp gỡ văn hóa, xã hội.

Trong các triều đại Lý, Trần và Lê (1009 – 1788) trà đạo tiếp tục được phát triển và phổ biến. Những trường phái pha trà và thưởng trà đặc trưng đã xuất hiện và lan rộng trong giới quý tộc và nhân dân.

Dưới triều đại nhà Nguyễn (1802 – 1945), nhà vua Gia Long và Minh Mạng đã có những chính sách khuyến khích trồng trà và phát triển ngành trà ở nhiều vùng miền.

Từ sau thời kỳ đổi mới (1985 cho đến nay) trà đạo Việt Nam đã phục hồi và phát triển mạnh mẽ. Việc trồng trà và sản xuất trà đã được khuyến khích, và trà Việt Nam ngày càng nổi tiếng trên thế giới.

Đây không chỉ là một hành trình lịch sử dài và phong phú, mà còn gắn liền với văn hóa và sự phát triển của đất nước. Không chỉ là một thói quen uống trà thông thường mà còn là một di sản văn hóa quý báu, đánh dấu sự đổi thay và phát triển của quốc gia qua thời gian.

Các dụng cụ trà đạo trong nghệ thuật thưởng trà

Không chỉ đáp ứng nhu cầu chức năng trong quá trình thưởng thức, các thiết kế dành riêng cho mỗi dụng cụ uống trà cũng mang trong mình đầy ý nghĩa truyền thống và sự tôn trọng văn hóa đó.

Ấm đất 

Đây là một dụng cụ quan trọng trong trà đạo Việt Nam. Được làm từ đất sét, thủy tinh hoặc gốm, có khả năng giữ nhiệt tốt và giải phóng các hương thơm tự nhiên từ trà. Nó còn đóng vai trò trong việc pha trà đúng cách, từ việc giữ nhiệt độ phù hợp cho trà, đến việc phân phối đều nhiệt độ và hương vị trong quá trình pha trà.

Chén trà

Khác với ấm đất, chén trà được làm từ gốm, thủy tinh hoặc sứ và có thiết kế đơn giản, tinh tế. Với kích thước nhỏ sẽ giúp cho người thưởng thức tập trung vào từng giọt trà và tạo ra trải nghiệm thú vị. Vì thế mà chén trà không chỉ đựng trà, mà còn là nơi tận hưởng hương vị và màu sắc của chúng.

Ly trà gốm

Ly trà gốm hay còn gọi là ly trà sứ được sử dụng để đựng nước nóng để pha trà. Nó giúp duy trì nhiệt độ nước và tạo ra môi trường lý tưởng để pha trà. Được thiết kế từ hình dáng đến kích thước với khả năng tăng cường trải nghiệm thưởng trà, từ việc nhìn và ngửi mùi thơm của trà cho đến việc thưởng thức từng ngụm.

Kích thước nhỏ, hình dáng hộp chữ nhật với các góc cạnh mềm mại và màu sắc tinh tế như trắng, xanh hoặc nâu. Điều này không chỉ tạo ra vẻ đẹp mộc mạc mà còn thấy được rõ màu của trà từ đó làm tăng cường trải nghiệm thưởng trà.

Muỗng trà

Thay vì bạn phải tự ước lượng trà cho mỗi lần pha thì có thể sử dụng chiếc muỗng này. Nó giúp đảm bảo tỷ lệ trà và nước phù hợp để tạo ra hương vị và màu sắc trà đúng chuẩn.

Bát trà

Bát có thể có hình dạng tròn hoặc vuông và thường được làm bằng gốm, sứ hoặc thủy tinh. Dùng để đặt trà xanh/trà đen sau khi đã pha xong. Bát trà mang theo ý nghĩa tôn trọng và là truyền thống văn hóa của trà đạo.

Nghệ thuật pha trà 

Quá trình pha trà Việt Nam tưởng chừng đơn giản, nhưng thực chất lại đòi hỏi sự chú ý đến từng chi tiết nhỏ để tạo ra hương vị trà tốt nhất.

Bắt đầu từ việc lựa chọn loại trà phù hợp. Người pha sẽ chọn giống trà và chất lượng phù hợp với khẩu vị và sở thích của người uống. Sau đó là rửa nhanh bằng nước sôi để làm sạch bụi bẩn. 

Thực hiện pha trà, bằng cách sử dụng ấm đất, trà và nước sôi sẽ được đổ vào và đậy nắp lại để hâm nóng trong thời gian ngắn. Sau đó, nước sôi và trà sẽ được khuấy nhẹ để tạo ra hương vị trà đa dạng và cân đối.

Cuối cùng, bạn đã có thể thưởng thức trà. Trà sẽ được rót từ ấm đất vào chén trà. Sau đó người thưởng thức sẽ cầm chén bằng tay trái và đặt lòng bàn tay phải phía trên để cảm nhận nhiệt độ và nhâm nhi từng giọt. Người uống sẽ quan sát màu sắc và hương thơm của trà trước khi thưởng thức từng ngụm.

Thông qua nghệ thuật ấy đã hiện lên sự tinh tế trong cách chọn trà, pha trà và thưởng trà. Đồng thời mang lại cả một trải nghiệm thưởng trà thực sự rất thanh lịch. Bởi từ cử chỉ nhẹ nhàng cùng không gian yên tĩnh. Bên cạnh đó, trong quá trình pha và thưởng đã tạo ra cơ hội về những mối quan hệ và giao lưu văn hóa giữa mọi người.

Nghi thức trong trà đạo Việt Nam

Đây là một nghi lễ đặc trưng, tập trung vào sự tôn trọng và tĩnh tâm. Đồng thời tạo nên không gian trà đạo lịch sự, ấm cúng và sâu sắc trong tinh thần. Dưới đây là một số các hình thức phổ biến mình muốn giới thiệu với các bạn.

Lễ cúng trà

Người chủ nhà thường dành một khoảng thời gian ra để thực hiện. Trà được đặt trong một khay nhỏ và đưa lên bàn thờ hoặc trên bàn thưởng thức. Người chủ nhà cần đều đặn hâm nóng trà và mọi người xung quanh sẽ bày tỏ lòng tôn kính và biết ơn về niềm vui được thưởng trà và sự đồng hành trong cuộc sống.

Nghi lễ chén trà

Khi thưởng trà cần phải cầm chén bằng tay trái và đặt lòng bàn tay phải ở phía trên, tạo ra một cách thưởng trà tinh tế và tôn trọng trà.

Nghi lễ cúi chào

Người thưởng thức thường cúi chào nhẹ và biểu lộ lòng kính trọng đến người pha trà. Đây là một dấu hiệu của sự tôn trọng và lòng biết ơn đối với người đã tạo ra trà và cống hiến cho cuộc sống của họ.

Nghi lễ trà và hoa

Trong một số dịp đặc biệt, người thưởng trà thường thêm các loại hoa tươi vào bàn thưởng trà để tăng cường không gian trà và thể hiện lòng tri ân và đánh giá đối với trà đạo.

Những điều cần lưu ý khi thưởng thức trà

Những lưu ý sau đây sẽ giúp bạn có trải nghiệm tốt nhất và đắm chìm trong hương vị, mùi thơm của trà. Đồng thời, hoàn toàn để tâm trí được tận hưởng không gian tĩnh lặng ấy.

Tuân thủ các nghi lễ 

Đây là một điều cực kỳ quan trọng phải được lưu ý đầu tiên. Bởi vì mỗi đất nước, mỗi nền văn hóa là một khác nhau, bạn cần thể hiện sự tôn trọng của bản thân. Sự tôn trọng ấy không chỉ đơn giản là dành cho trà đạo mà còn cho chính những đối tác, những người đang cùng thưởng trà với bạn.

Nhiệt độ

Nó đóng vai trò quan trọng trong quá trình pha. Trà xanh thường được pha với nước khoảng 70-80 độ C, trong khi trà đen và trà  ô long cần nước nóng hơn, khoảng 90-95 độ C.

Thời gian

Trà xanh thường chỉ cần 1-2 phút pha, trong khi trà đen và trà oolong cần từ 3-5 phút. Quá trình pha quá lâu hoặc quá ngắn có thể ảnh hưởng đến hương vị của nó.

Văn hóa và tầm quan trọng của trà đạo Việt Nam

Trà đạo là một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của người dân Việt Nam. Nó thể hiện tinh thần gắn kết, tôn trọng và tĩnh tâm trong gia đình, bạn bè, công việc và các hoạt động văn hóa.

Trà đạo trong đời sống hàng ngày 

Thưởng trà cùng người thân. Khi mà các thành viên trong gia đình hoặc bạn bè thưởng trà cùng nhau vào buổi sáng hoặc buổi chiều, trong không gian thân mật và tĩnh lặng. Đây là dịp để thể hiện lòng tri ân và quan tâm đến nhau.

Ngoài ra nó còn được thể hiện cả trong công việc. Nhiều doanh nghiệp và công ty thường có không gian riêng để nhân viên thưởng trà và tạo ra không khí thư giãn, hỗ trợ sáng tạo và giao lưu trong làm việc. 

Hay nhiều người yêu thích trà đạo thường tham gia các chuyến du lịch, đi thăm các vùng trồng trà nổi tiếng và thưởng thức hương vị truyền thống. Điều này không chỉ giúp họ tận hưởng được hương vị mà còn học hỏi và hiểu sâu hơn về nghệ thuật và di sản trà đạo Việt Nam.

Trà đạo và nghệ thuật

Ngay từ dụng cụ đã được thiết kế gần gũi với thiên nhiên. Chất liệu chủ đạo gốm, sứ hoặc thủy tinh với hình dáng đơn giản và màu sắc trung tính. Thiết kế này mang lại sự thanh lịch và tĩnh tại, thể hiện tinh thần nghệ thuật.

Khi thưởng trà, việc thưởng thức từng giọt một, chậm rãi và tĩnh tâm, tập trung vào từng chi tiết nhỏ của quá trình thưởng trà. Cũng giống như việc thưởng thức nghệ thuật, tạo nên sự kỳ diệu và trải nghiệm thưởng trà tinh tế.

Trà đạo không chỉ giới hạn trong những quy tắc cố định mà còn thúc đẩy sự sáng tạo và cảm nhận cá nhân. Người uống trà có thể thay đổi phong cách pha trà, sử dụng các loại trà khác nhau và kết hợp trà với các loại thức ăn để tạo ra những trải nghiệm thưởng trà độc đáo.

Từ nguồn gốc và phát triển ban đầu theo phong cách Trung Quốc, trà đạo Việt Nam đã từng bước hòa quyện và phát triển thành một phong cách độc đáo, đậm chất Việt, phản ánh sự tư duy, tâm hồn và tinh thần của người Việt. Với sự phát triển và diễn ra qua nhiều thời kỳ lịch sử, trà đạo Việt Nam đã ảnh hưởng không chỉ trong đời sống hàng ngày mà còn trong văn hóa, kinh tế và giao lưu với các quốc gia trên thế giới.